Process facilitation is a transformative and feminist practice

Jens van Tricht

Dit blog wilde ik al heel lang schrijven, nu doe ik het dan eindelijk met onze Open Space-bijeenkomst op 7 november (2023) als concrete aanleiding. Maar het gaat over veel meer, het gaat over hoe we de wereld veranderen niet alleen door wat we doen maar vooral door hoe we het doen. En dat heeft weer alles te maken met waarom we het doen. Be the change you wish to see in the world.

(Excuses voor het Engels dat steeds vaker tussendoor glipt. Een deel van mijn vorming en werk speelt zich af in het Engels, en ik vind het regelmatig makkelijker sommige dingen in het Engels uit te drukken dan in het Nederlands. Vertalingen maken het niet altijd beter…)

It ain’t what you do it’s the way that you do it

“Process facilitation is a gender transformative and feminist practice!” Met deze conclusie sloot ik een paar jaar geleden de opleiding tot Working With Open Space Technology van Genuine Contact af. En om die reden hebben we met Emancipator vanaf het begin niet alleen een vernieuwend perspectief willen brengen maar dat ook op een vernieuwende manier willen doen.

Zo niet dus

Pas geleden zat ik twee keer in een lange vergadering, de ene vier uur achter elkaar, de andere maar liefst vijf uur achter elkaar. Het waren eigenlijk steeds twee kortere vergaderingen achter elkaar, zo waren ze gepland, maar qua inhoud en deelnemers liepen ze in elkaar over dus zaten we in de praktijk gewoon vier en vijf uur achter elkaar te vergaderen. Zonder check in. Zonder pauze, althans als ik daar op gegeven moment niet om gevraagd had. We buffelden maar door, vanuit ons hoofd, met alle belangrijke onderwerpen. Als mens kwamen we in deze vergaderingen niet of nauwelijks aan bod. “Mind-numbing, energy-draining and life-depleting,” noteerde ik voor mezelf.

Ik realiseerde me toen dat ik dit echt niet meer wil, dat het niet goed voor me is, dat het anders moet en anders kan.

Van hoofd naar hart en ziel

Tijdens de opleiding ‘Trainen met Hart en Ziel’ leerde ik dat het grootste en belangrijkste deel van onze communicatie bestaat uit non-verbale communicatie. Lichaamstaal, intonatie, etc zijn bepalend voor of en hoe onze boodschap overkomt. Wat we doen is belangrijker dan wat we zeggen, blijkt ook in de opvoeding van kinderen bijvoorbeeld. Maar vervolgens gaan we vaak toch weer over tot vooral verbale communicatie, woorden woorden woorden, op papier, op een scherm, gesproken of geschreven, maar woorden overal, vooral sprekend tot ons hoofd. En als er in communicatie iets mis gaat proberen we het ook vaak op te lossen door hetzelfde nog eens te zeggen, maar dan met andere woorden, of via een ander medium. Wat we vaak over het hoofd zien is de relatie, het betrekkingsniveau van onszelf met onszelf en met anderen. Terwijl daar van alles gebeurt dat bepalend is voor hoe we met elkaar omgaan en hoe we de wereld samen vormgeven.

Mannelijkheid transformeren

Hoe we vergaderen, confereren, samenwerken, met elkaar praten, etc – het is allemaal belangrijk voor de verandering die we willen zien in de wereld. Het klopt niet als we al die dingen doen op patriarchale manieren terwijl we proberen het patriarchaat te ontmantelen. We moeten oppassen om traditioneel mannelijke werkwijzen te reproduceren terwijl we proberen traditionele mannelijkheid te bevragen en transformeren.

Oude politiek

Bijeenkomsten met ‘talking heads’ en ‘power-to-the-point’ zijn oude politiek. Soms hebben we dat nodig, om serieus genomen te worden, omdat we nog niet goed weten hoe we op een andere manier onze punten kunnen maken, omdat dit nu eenmaal is wat we met ons allen gewend zijn. Maar ook als we het podium aan ‘unusual suspects’ geven en een ander perspectief dan gebruikelijk ruimte geven om te presenteren, is het onderliggend proces vaak eigenlijk oude wijn in nieuwe zakken.

Imagine change

Door als organisatoren te kiezen wie het podium krijgen, wie een presentatie doen, wie in een panel zitten, wie een workshop geven, etc., bepalen wij wat en wie belangrijk is en gevonden moet worden. Maar wat gebeurt er als we het aan de bezoekers en deelnemers zelf laten? Als zij kunnen bepalen wat er op de agenda staat, als zij kunnen kiezen waar ze hun tijd en aandacht aan willen besteden en welke bijdrage ze willen en kunnen leveren?

Waarom, wat en hoe

Het gaat me hier om verschillende dingen tegelijkertijd. Het gaat om de boodschap, voor ons de boodschap van mannenemancipatie, de bijdrage van mannen aan vrouwenemancipatie en wat mannen daar zelf bij te winnen hebben. En het gaat om de organisatie van bijeenkomsten, process design, het ontwerp, hoe richten we het in, welke keuzes maken we, en in hoeverre doorbreken we daarmee oude patronen? En het gaat om de manier van samenkomen en samenwerken, de procesbegeleiding, process facilitation, het faciliteren van menselijke interactie.

Heel de mens

Een goede bijeenkomst spreekt veel verschillende mensen aan, en spreekt mensen aan in hun volledigheid als mens. We zijn niet alleen hoofd, we zijn ook hart, buik, handen, voeten. We zijn verstand, gevoelens, lichaam, bezieling. We hebben verschillende leerstijlen, en we hebben die allemaal nodig. Analyse, ervaring, reflecteren, aan de hand genomen worden. We zijn rationeel, creatief, visueel, auditief, sensitief, spiritueel. We hebben een linker en een rechter hersenhelft. Je kan ook zeggen, we hebben een mannelijke en een vrouwelijke kant. Maar uiteindelijk zijn we vooral mens, met alles erop en eraan en erin. We willen als mens gezien worden, aangesproken, betrokken. We hebben ons menselijk potentieel nodig om goede oplossingen voor complexe vraagstukken te creëren. De problemen die voort zijn gekomen uit teveel mannelijkheid, teveel ratio, teveel abstractie, teveel theorie, kunnen niet opgelost worden door nog meer mannelijkheid, nog meer ratio, nog meer abstractie, nog meer theorie. Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Een probleem kan nooit worden opgelost op hetzelfde bewustzijnsniveau dat het heeft gecreëerd.

You may say I’m a dreamer…

We beginnen vergaderingen van Emancipator altijd met een check in: hoe zit je er nu bij? Wat neem je mee van wat je hiervoor hebt meegemaakt, wat houdt je misschien al bezig van wat er straks komt, wat is fijn om te delen om in het hier en nu echt aanwezig te kunnen zijn? Vervolgens proberen we creatief, afwisselend, interactief met elkaar te communiceren, aandacht te besteden aan het proces, verschillende werkvormen te hanteren, voldoende pauzes in te bouwen, plenair werk af te wisselen met duo’s en/of kleine groepen, en signalen van deelnemers serieus te nemen. Als één iemand naar de wc moet, of afgeleid is, of vermoeid, dan geldt dat meestal voor meer mensen. Binnen Genuine Contact heet deze benadering ‘Whole Person Process Facilitation’.

Natuurlijk gaat dit niet perfect, het is een weg van vallen en opstaan, van uitproberen en schipperen. Duidelijk is wel dat het een weg is die we willen gaan, die we moeten gaan als we echt iets willen veranderen. Als we mensen boven dingen willen zetten, als we relaties belangrijker vinden dan prestaties, als we geloven dat een goed proces uiteindelijk leidt tot een beter resultaat.