De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor het aandeel van mannen en mannelijkheid in allerlei problemen. Dat geldt zowel voor de problemen die mannen ervaren – zoals werkloosheid, slechtere mentale en fysieke gezondheid, misbruik van verdovende middelen, oververtegenwoordiging in suïcidecijfers – als voor de problemen die zij veroorzaken – zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag, geweld, criminaliteit, de loonkloof. En het geldt voor zowel persoonlijke als maatschappelijke problemen.

In alle onderzoek naar deze en andere problemen ontbreekt echter vaak een overkoepelende analyse die laat zien waar die problemen vandaan komen en, vooral, hoe ze allemaal met elkaar samenhangen. Veel vraagstukken zijn namelijk terug te voeren op de normen en verwachtingen die er zijn van mannen en mannelijkheid: niet mannen zelf zijn de oorzaak van die problemen maar de manier waarop zij hebben geleerd dat ze man moeten zijn.

Maar dat wordt alleen zichtbaar als die problemen in elkaars verband worden beschouwd. Zonder die gegenderde context lijkt het alsof het incidentele en persoonlijke issues zijn. Mannen en de ervaringen van mannen worden vaak als neutraal uitgangspunt genomen en als norm beschouwd: het is veel gemakkelijker om te zien dat en hoe de levens van vrouwen worden beïnvloed door gender; uit beeld verdwijnt dat ook de levens en ervaringen van mannen enorm gegenderd zijn.

 

IMAGES: International Men And Gender Equality Survey

Juist die gegenderde ervaringen van mannen worden al jaren onderzocht door IMAGES: de International Men And Gender Equality Survey, een internationaal vergelijkend onderzoek naar mannen dat wordt gecoördineerd door de internationale organisatie Equimundo. 

IMAGES is sinds 2009 al uitgevoerd in bijna dertig landen: van Azerbeidzjan tot Nicaragua en van Rwanda tot Servië. In diepte-interviews worden mannen bevraagd over een enorm scala onderwerpen die samen een breed beeld geven van hun ervaringen met man-zijn in deze wereld, en worden vrouwen bevraagd over hun perspectief daarop.

De kracht van IMAGES zit in de vorm van de interviews: minstens drie kwartier een intensief gesprek met een representatief deel van de bevolking, vaak dus vele duizenden mannen – het IMAGES-onderzoek in het Midden-Oosten en Noord-Afrika had bijvoorbeeld bijna tienduizend respondenten. Daardoor levert IMAGES tegelijkertijd kwalitatief en kwantitatief een enorme rijkdom aan data op.

 

Onderwerpen

IMAGES vraagt naar de gezinnen waarin mannen zijn opgegroeid, de rol en plek van hun vader daarin, de huishoudelijk taakverdeling van hun ouders en wat ze daar zelf in moesten doen of hebben geleerd;

Jeugdervaringen met geweld, gedwongen seksuele handelingen, lijfstraffen thuis en op school, en drank en drugs;

Hun eigen partner(s) en de taakverdeling in hun eigen gezin, wie waarover beslissingen neemt, hoe tevreden ze zijn over hun relatie en de taakverdeling daarbinnen;

Of ze aanwezig waren bij de geboorte van hun kind(eren), of ze daarna verlof hebben opgenomen en hoe veel, of ze met hun partner meegingen naar medische afspraken tijdens de zwangerschap, hoe ze zelf hun rol als vader zien en hoe ze die rol praktisch invullen;

Over seksualiteit en seksuele ervaringen, houding tegenover anticonceptie, abortus, homoseksualiteit, en ervaringen met betaalde seks;

Over ervaringen als pleger van geweld, bedreiging, verkrachting, groepsverkrachting, en als slachtoffer van geweld of bedreiging;

Of ze tevreden zijn over hun eigen fysieke en mentale gezondheid, of ze last hebben van depressie, zich verloren voelen, lijden onder stress of spanning, of en hoe vaak ze een arts bezoeken voor bijvoorbeeld een prostaatonderzoek of HIV-test, of ze roken, drinken, drugs gebruiken en hoe vaak;

Wat ze vinden van gendergelijkheid, of ze op de hoogte zijn van wetten en campagnes daarover.

In specifieke landen en contexten worden er extra vragen aan toegevoegd, in Bosnië, Servië, Kosovo, Congo bijvoorbeeld over de ervaringen van respondenten in de oorlog daar, in Oost Afrika is er een grotere focus op HIV, in Brazilië is er aandacht voor bendegeweld.

Bovenal geeft IMAGES een beeld van de combinatie en samenhang tussen al die onderwerpen en ervaringen: daardoor worden de ervaringen van mannen in context geplaatst en gegenderd. De IMAGES-rapporten geven een alomvattend beeld van de geleefde werkelijkheid van mannen, en laten zien dat en hoe alle aspecten van hun leven gegenderd zijn.

 

Onderzoeksresultaten

Uit de vragenlijsten blijkt eerst en vooral dat als gendernormen ruimer worden, jongens en mannen daarvan profiteren en daarmee ook de vrouwen om hen heen. Een van de belangrijkste conclusies uit tien jaar IMAGES is dat hoe meer mannen gendergelijkheid steunen, hoe beter hun kwaliteit van leven is. IMAGES laat dus zien hoe belangrijk het is om mannen te betrekken en op te nemen in de feministische strijd onderweg naar meer gendergelijkheid.

In alle landen waar IMAGES is gedaan blijken er vergelijkbare of dezelfde mechanismen aan de basis te liggen van de ervaringen die mannen beschrijven – en die bevinding sluit ook aan bij de ervaringen van Emancipator in ons werk in Nederland en met internationale partners in Europa en daarbuiten. Per land, cultuur en context verschilt de manier waarop die precies tot uiting komen maar de problemen die mannen ervaren zijn in de basis overal ter wereld hetzelfde. De normen en verwachtingen van mannen zijn immers ook in de basis overal hetzelfde.

Het is dus te verwachten dat ook in Nederland die basis hetzelfde zal zijn. Maar de precieze manier waarop het tot uiting komt is uniek. We willen graag weten wat hier de details zijn én wat de samenhang is, zodat we op basis van die inzichten kunnen werken aan passende interventies en beleid om de levens van jongens en mannen in Nederland te verbeteren, én van de mensen om hen heen.

 

Consequenties: beleid en interventies

IMAGES geeft bovendien concrete handvatten voor beleid en interventies. De resultaten van IMAGES zijn en worden gebruikt om beleidsmakers en program planners te doen inzien hoe essentieel het is om vanuit een gegenderd perspectief te kijken naar mannen en de problemen die zij ervaren en veroorzaken, en dat perspectief op mannelijkheid te integreren in alle beleid.

In Brazilië vormde IMAGES de inspiratie voor initatieven rond de gezondheid van mannen, in Chili is het Ministerie van Gezondheid gestart met een project om mannen te stimuleren betrokken te zijn bij de geboorte van hun kinderen, in Kroatië wordt progressiever beleid ontwikkeld voor seksuele vorming, en in Congo-Kinshasa zijn projecten gestart waarin wordt gewerkt met mannen seksueel en gendergerelateerd geweld te voorkomen.

Ook deodorantmerk Axe heeft zich laten inspireren door de resultaten van IMAGES. AXE stond heel lang bekend om hun advertenties waarin mannen nadat ze AXE hadden gebruikt werden belaagd door hordes gebikini’de vrouwen, maar lanceerde in 2017 hun nieuwe campagne “Is it ok for guys…” waarin ze de onzekerheden van mannen laten zien (lees meer: AXE’s brand manager over hun nieuwe campagne).

 

IMAGES in Nederland

In Nederland is IMAGES nog niet uitgevoerd. Als onderdeel van de mede door Emancipator geïnitieerde campagne Vader Zoekt Verlof heeft Rutgers met steun van de Bernard van Leer Foundation een deel van de IMAGES-vragenlijst laten uitvoeren om strategische input te verzamelen voor de lobby voor uitbreiding van het vaderschapsverlof (lees hier meer). Daaruit bleek onder meer dat er een groot draagvlak is voor het uitbreiden van het partnerverlof en het stimuleren van betrokken vaderschap. Dat is dus een waardevolle studie die ook meteen laat zien wat voor waardevolle inzichten een volledige IMAGES zou kunnen opleveren.

Naar veel van de onderwerpen waarover IMAGES mannen bevraagt is al wel onderzoek gedaan in Nederland: over ervaringen als pleger of slachtoffer van geweld, over de taakverdelingen in huis, over seksualiteit en seksuele ervaringen, over fysieke en mentale gezondheid, over middelengebruik. Al dan niet indirect kan dus over alle onderwerpen die IMAGES behandelt best wat worden gezegd over de Nederlandse situatie. Maar in deze losse onderzoeken worden die onderwerpen individueel behandeld, waardoor de geschetste problemen individueel en incidenteel lijken.

Pas in elkaars context wordt duidelijk hoe al die problemen met elkaar samenhangen en gegenderd zijn, en ontstaat een helder beeld van het onderliggende, overkoepelende probleem en de urgentie daarvan. Bovendien zal daaruit nopend duidelijk worden dat en hoe mannenemancipatie een oplossing is voor al die op het eerste gezicht afzonderlijke problemen en kan bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven voor mannen én de mensen om hen heen.

 

Conclusie

Er moet in Nederland meer aandacht komen voor de gegenderde problemen van mannen en mannelijkheid – de problemen die mannen ervaren én veroorzaken vanuit hun man-zijn. Daarvoor is IMAGES onmisbaar gereedschap. Zo’n overkoepelend onderzoek geeft zicht op de dagelijkse praktijk van man-zijn in Nederland en kan als uitgangspunt dienen voor interventies en beleid die direct bijdragen aan een betere kwaliteit van leven voor mannen in Nederland en de mensen om hen heen.